Drugi put na Kosmetu (2.dio) – “Bitka za Gazivode”

Jezero Gazivode moja sledeća stanica i tekst koji neće biti putopisan kao prvi dio već će biti strateški i pravo u “kost rješenja” jer Gazivode to i jesu – rješenje. Ovo jezero je zapravo veoma bitna strateška tačka i za Beograd i za Prištinu,  koja se nalazi na sjevernom djelu Kosova i Metohije i koja bi mogla odrediti budućnost srpskog naroda na Kosmetu. Gradnja ovog vještačkog jezera je počela 1972. godine polaganjem kamena temeljca od strane premjera tadašnje Savezne vlade SFRJ Džemala Bijedića, a završena je 1977. rekordno brzo i na iznenađenje svih sobzirom na brzinu kojom se punilo čistom planinskom vodom ovo akumulaciono jezero. Nastalo je pregrađivanjem gornjeg toka  rijeke Ibar. Svojim najvećim djelom se prostire kroz opštine Tutin i Novi Pazar u Zapadnoj Srbiji i kroz opštinu Zubin Potok na Kosmetu. Gradnja brane je finansirana kreditom MMF – a, dok je vrijedost kredita koji je tada SFRJ podigla za ove namjene iznosila 45 miliona $. Radove je izvodila beogradska firma „Hidrotehnika“ kao jedna od najpoznatijih evropskih firmi za gradnju brana i nasipa. Dužina samog jezera je 24 km, a širina 12 km². Pregrađivanjem Ibra branom visine 107 m i širine 460 m kod mjesta Gazivode nastalo je jezero od 380 miliona m³ vode. Sama brana je izgrađena od prirodnih materijala (zemlja, kamenje i glina) i kao takva je jedna od najvećih u Evropi. Iznad jezera se prostire planina Mokra Gora, a u blizini se nalazi i manastir Crna Reka. Iako pompezno, veliko i bitno jezero Gazivode je uzelo „žrtvu“ za svoju gradnju, a ta žrtva je bio srpski narod Ibarskog Kolašina koji je tada potpuno desetkovan. O kolikoj žrtvi je riječ govori predsjednik opštine Zubin Potok Slaviša Ristić koji kaže da je tada samo jedne jeseni svoje domove napustilo 3500 ljudi, a potopljeno je 12 sela, 4 groblja, a pod vodom su i čuveni dvori Jelene Anžujske iz perioda Nemanjića. Osim ovoga veliki broj sela je ostao sa desne strane odsječen od svijeta, vremenom i oni su morali napustiti svoje domove, jer ovim projektom nije bilo predviđna izgradnja mosta između lijeve i desne strane. Narod koji je napustio svoje domove je najviše naselio Šumadiju, a ostatak Srba ovog jezerskog djela Ibarskog Kolašina danas najvećim djelom živi u opštini Zubin Potok. Nakon ovih manje više statističkih i opštih podataka o jezeru Gazivode nameće se pitanje, zašto je ono baš toliko bitno svima?

Kako stvari stoje voda će u budućnosti postati ono što je nafta danas, ako već i nije. Ovo je opšti i prvi razlog zbog kojeg bi svaki narod i država trebali da cijene i čuvaju svoje prirodne resurse, a ne da ih prodaju u bescijenje ili da ih se nekim slučajem političkim pritiscima i kompromisima odriču kroz pregovore.

Drugi razlog je praktične prirode i odnosi se na snabdijevanje vodom sa Gazivoda. Naime, voda iz ovog jezera se koristi za hlađenje turbina u TE „Obilić“ kod Prištine koja proizvodi električnu energiju za 80 % teritorije Kosova i Metohije. Ovom vodom iz Gazivoda se takođe navodnjava i kosovska nizija. Voda se iz male brane Pridvorica u selu Velji Breg u srpskoj opštini Zubin Potok  odvodi kanalom dugim 20 km do mjesta Šipolje na jugu Mitrovice koje je isključivo naseljeno albanskim stanovništvom. U toj fabrici voda se prerađuje i dalje distribuira potrošačima u Kosovskoj Mitrovici, Zvečanu, Srbici i Vučitrnu. No iz razloga poznatim samo Albancima, Srbi u sjevernom dijelu imaju česte restrikcije i nestašice vode.

Kao treće, voda sa jezera Gazivode se specijalnim kanalima i pumpama odvodi i do Gračaničkog jezera pored Prištine gdje onda odlazi u sisteme za potrošnju i u ovom gradu. O ovome svjedoči podatak da je 2011. godine u Zupču obnavljan kanal „Ibar – Lepenac“ koji vodi do Prištine. Jednim dijelom Priština koristi vodu iz jezera Batlava i Badovac ali to nije dovoljno za potrebe ovog grada i ostatka Kosmeta. Takođe u prilog jačini strateške važnosti jezera Gazivode za Albance treba napomenuti i činjenicu da je Priština jedini glavni grad neke pokrajine koji nema rijeku. Prema popisu iz 2011. u Prištini živi 199 000 stanovnika kojima je veoma neizvjesna budućnost vodosnabdijevanja, ako ovome dodamo za njih veoma bitna strana predstavništva i misije koje se nalaze u tom gradu kao i da imaju veliki problem sa zagađenjem grada, stvari onda postaju jasnije.

Četvrto i nimalo manje bitno jesu privredni subjekti na Kosmetu. Ovdje pre svega mislim na velike firme i kompanije iz inostranstva (SAD i Njemačke) koje bi pokretale rudnike, termoelektrane i druge fabrike za čiji rad je narvno potrebna voda i to u ogromnim količinama, a koju imaju samo Gazivode. Primjer rudnika koji ima ogromna nalazišta u ovom slučaju najveća u Evropi i koji je veoma važan u energetskom sigurnosnom i strateškom smislu je rudnik Trepča, koji ne može funkcionisati bez Gazivoda. Dakle, da bi investirao svoj kapital u Kosovo*1244 i obezbijedio kontrolu procesa i resursa Vesli Klark i njegova frima Enviditi prvo moraju ili diplomatijom ili silom obezbijediti nesmetano vodosnabdijevanje potpuno u albanskim rukama.

Peto za neke pomalo hazarderski i ludo, ali ne treba isključiti iz analize i rušenje brane na Gazivodama ukoliko dođe do oružane intervencije i teškog kršenja svih ljudskih prava prema Srbima na sjeveru pokrajine. Ako bi došlo do pucanja brane Kosovo bi bilo sravnjeno sa zemljom sve do Prištine. Nevolja u ovome je što bi takođe nastradao i sjever do Kosovske Mitrovice i to bi bila velika žrtva. Srbi sa sjevera Kosova i Metohije ipak drže ključ u svojim rukama. O ovoj ideji rušenja brane postojale su neke nezvanične indicije tokom NATO bombardovanja 1999. kao jednog od potencijalnih ciljeva, ali je ovaj scenario na sreću odbačen i u tom momentu im nije išao na ruku.

Za svo ovo vrijeme Vlada tzv. Kosova* je Gazivode stavila u sve važnije energetsko strateške dokumente koji se mogu pronaći na njihovom sajtu. Ja ću izdvojiti jedan po meni i najbitniji koji možete pogledati OVDJE. Ovaj strateško – energetski dokument su radili u saradnji sa Svjetskom bankom i planiraju punu iskorištenost Gazivoda do 2035. godine, a na stranicama 21 i 22 se može vidjeti da su početni planovi za preuzimanje Gazivoda napravljeni za period 2013 – 2017. godine. Takođe na stranicama 46 i 47 se razmatraju pravni aspekti priznanja Kosova*1244, te u skladu sa tim i arbitraže sa Srbijom o prirodnim bogatstvima.

Da su SAD na strani Albanaca ne treba posebno naglašavati, ali je veoma interesantno na koji način i oni analiziraju pitanje jezera Gazivode. Nakon moje potrage o svim mogućim dokumentima koji se vežu za Gazivode na engleskom jeziku naišao sam na jednu veoma obimnu i interesantnu depešu Vikiliksa koju je 2007. pisala Ambasada SAD u Prištini. U ovoj izdašnoj depeši koju takođe možete pogledati OVDJE, jasno se vidi njihov stav po pitanju „obezbijeđivanja i značaja Gazivoda“ ali isto tako preporučuje i veliki oprez. Osim SAD za jezero Gazivode je vjerovatno ništa manje zainteresovana i Njemačka koja je nakon Fukušime ugasila sve svoje nuklearne reaktore. Dio svog energetskog sektora je obezbijedila poznatim „Sjevernim tokom“, a drugi dio će vjerovatno pokušati potražiti na Balkanu. Ovome u prilog ide i zainteresovanost njihove RWE grupe za gornji tok Drine. Pregovori sa vlastima Republike Srpske oko gradnje hidroelektrane su ipak propali iz samo njima znanih razloga, ali interesovanje očigledno postoji. Nedugo nakon ovoga i Vlada Srbije je potpisala sporazum sa istom ovom njemačkom grupacijom o izgradnji 5 hidroelektrana na Drini i Velikoj Moravi. Ako ovome još dodamo njihovo prisustvo na bugarskom tržištu i aspiracije prema Hrvatskoj sve ovo bi moglo da se protumači da je i ulazak Njemačke u energetski prostor Kosova*1244 veoma izvijestan. Još na ovo da dodam da su pre dva dana mediji na Kosovu objavili da se 2015. ide u gradnju TE „Novo Kosovo“, ostaje nam samo da vidimo ko će biti izvođač.

Šta  Srbija radi ?

Srbija se ponaša kao maćeha koja je u svoj toj zbrci pokrenula pregovore u Briselu, pozvala Srbe da izađu na izbore, smijenila „neposlušne“ načelnike opština na sjeveru Kosmeta i bukvalno svoj narod gura u nešto što oni po prirodi stvari ne mogu da prihvate, ma koliko god Vučić držao svoje prste spojeno u pozi „piramide“ prilikom javnih nastupa. U tom maćehinskom odnosu  ima jedna dobra stvar, a to je projekat izgradnje vodovoda na Gazivodama za sjeverni dio. Kamen temeljac je položen prije nekoliko dana, a vrijednost investicije prelazi 10 mil Eura. Ovo je vijest nakon duže vremena koja me obradovala, a došla je od Vlade Srbije i vezana je za Kosmet. Nadam se da će se ovaj projekat završiti u predviđenom roku i da će se na ovaj način vodosnabdijevanje ovog dijela staviti pod kontrolu srpskog naroda. Da bi se došlo do pozicije u kojoj se Srbija danas nalazi bilo je potrebno 100 puta pogriješiti, neke greške i ponoviti i sve tako u krug. Smatram da je krajnje vrijeme da se tim greškama stane u kraj i da se napravi bar jedan dobar i značajan potez, a to je da se sačuvaju Gazivode, jer one su odstupnica za ostatak Srbije, za Beograd i za onu Tarabićevu šljivu… Vi prosudite, a ja se nadam da sam uspio, od realnosti pa sve do ludosti da ukažem na stratešku važnost Gazivoda za srpski narod na Kosmetu. Gazivode vidim kao mjesto gdje nema uzmicanja ni kompromisa, to je polazna tačka, jer ono što je onomad bio Gazimestan, danas će da budu Gazivode…             

• energetski
• Gazivode
• Ibar
• Kosmet
• NJemačka
• Priština
• SAD
• sigurnosni
• Srbija
• strateški
• voda